16 Büyük Türk Devletinin Bayraklarının Anlamı

 

Asya Hun İmparatorluğu (M.Ö. 220-M.S. 216)

Sarı renk, Türk mitolojisi ve dünyevi zenginlikleri ifade etmektedir.

Büyük Hun İmparatorluğu’nun bayrak zemininde bulunan sarının koyu tonu, altın sarısı rengine yorularak; dünyevi zenginlikleri işaret ettiği öngörülebilir. Bir diğer görüş ise Eski Türk Devletleri’nde sarı rengin “dünyanın merkezi” anlamına geldiği yönündedir.  Bu bilgiye dayanılarak, coğrafi konumun bayrak değerinde yansıtılmak istendiği; hükümranlığın, gücün göstergesi olan “merkeze sahip olmanın” belirtildiği çıkarılır. Sarı rengin Türk tarihinde gücü temsil ettiği, Oğuz Kağan Destanı’nda “Altunlug bel bağı”nın kağanlık sembolü kabul edilişi ile de desteklenebilir.

Bayrak üzerinde yer alan “ejderha” figürü, pek çok dünya mitolojisinde olduğu üzere Türk kültüründe de kendisine yer bulmuş, bayraklarda kullanılmıştır.  Türk mitolojisinde “ejderha”, kudret gibi iyi özelliklere nitelemesinin yanı sıra yıkıcı doğa olaylarını temsil eden şeytani bir yaratık olarak da görülmüştür. 

Ayrıca bu mitolojide Asya Hun Hükümdarı Mete için “ejder” soyundan geldiği rivayetleri mevcuttur. Bayraklarındaki ejderha ile ilişkilendirilebilecek diğer bir yargı ise Hun Devleti şehirlerinde “ejderha” isimlerinin görülmesidir: “Yatan Ejderin Beldesi” ve “Ejderin Şehri”(Lung-ch’eng) isimli şehir yapılarından yola çıkılarak bayraklardaki motiflerin devletin yaşam tarzıyla bağdaştırılabileceği savunulmaktadır. Günümüzde de “ejderha” motifi Bhutan’ın bayrağında bulunarak, halen daha Asya toprakları üzerindeki etkisini sürdürmektedir.

Batı Hun İmparatorluğu (M.S. 48-216)

Pi tarafından kurulmuştu. Sarı bayrakları vardı.

Batı Hun İmparatorluğu yalnızca koyu sarı bir renge sahiptir. Üzerinde herhangi bir motif ya da figür bulunmamaktadır. 

Batı Hun İmparatorluğu’nun bayrağını incelemek adına Türk tarihindeki “sarı” rengin ifade ettikleri ele alınmalıdır. Merkezi konumu belirtmek, hâkimiyeti simgelemek adına sarı sıkça kullanılan renklerden biri olmuştur. Bu bilgiye dayanılarak Türk devletlerinin Şamanizm’den etkilendiklerini savunulabilir. Altın kapılı saray, altın taht gibi ifadeler “sırma” sarının dünyevi zenginlikler anlamına geldiğini gösterir. Örneğin Ülgen’in altın tahtı hem ülkenin, devletin ve dünyanın merkezi olarak kabul görmüş ve zenginlik anlamına kavuşmuştur. Batı Hun İmparatorluğu için de Türk destanlarında görülen sarının “hâkimiyet” anlamını karşılaması üzerine sahip olduğu merkezi toprakların bütünlüğü hakkında çıkarımda bulunulabilir.

Avrupa Hun Devleti (M.S. 375-469)

Avrupa Hun İmparatorluğu’nun bayrağı beyaz flama üzerine sarı kartal eklenerek oluşturulmuştur. Beyaz renk Şamanizm’e sahip olan Eski Türk devletlerinde “ululuk, adalet ve güç” gibi anlamlara bürünmüştür. Dolayısıyla beyaz renk; yüceliğin, arılığın timsali haline gelmiş ve “baş renk” olarak sınıflandırılmıştır. Devlet büyükleri, önde gelen şahsiyetler giyimlerinde bu sebepten dolayı “beyaz” rengi tercih etmişlerdir. Örneğin: Hun devletlerinde, askeri birliklerde yüksek rütbeli komuta erlerinin sıradan bir erden ayrılmak, üst mertebeye eriştiği farklılığını belirtmek için beyaz üniforma giydikleri bilinmektedir. Ayrıca Türk tarihinde beyaz renk batı istikametini belirtmektedir. Bu yargı göz önüne alınarak Avrupa Hun İmparatorluğu’nun bayrağında da yine coğrafi konumun etkilerinin görüldüğü savunulabilir.

Bayrak üzerindeki kartal “gücün” simgesi olabileceği gibi bazı kaynaklarda Attila’nın üzerinden geçtiği topraklara zenginliği ve refahı getireceğine inanılan hüma kuşu olarak da geçmektedir.

Ak Hun İmparatorluğu (M.S. 420-552)

Beyaz zemin üzerine üç altın sarısı yıldızı bulunmaktadır. Üç yıldızın hükümdarlığı yöneten üç kişiyi simgelediği düşünülmektedir. Ayrıca renk dağılımına bakılacak olduğunda beyaz renk Türk mitolojisindeki “ululuk, adalet ve güçlülüğü”, altın sarısı ise “dünyevi zenginlikleri” nitelemektedir.

Göktürk Kağanlığı (M.S. 552-745)

Tarihte adında Türk geçen ilk devlet Göktürk Devleti’dir. Bumin Kağan’ın kurduğu bu ülke ayrıca ilk defa Türkçe yazılı eser bırakan devletti. 552-745 yılları Göktürkler’in yılları oldu. “Türk Oğuz Beyleri, işitin! Üstte gök çökmedikçe, altta yer denizi delinmedikçe, ilini töreni kim bozabilir?”

Göktürk bayrağı, gök rengi olan mavi üzerine ortasında yeşil bir bozkurt bulundurmaktadır. Mavi, göğün rengi olması sebebiyle sıfat olarak kullanıldığında çoğu zaman Gök Tanrı’ya işaret etmiştir. Böylece Göktürk bayrağındaki “mavinin” kutsallığı simgelediği, Göktürklerin sahip olduğu Gök Tanrı inancıyla ilgili olduğu çıkarımında bulunulabilir. Göğün kutsal sayıldığının farklı bir örneği ise tan yeri ağardığında Oğuz Kağan’ın çadırına giren gök tüylü, gök yeleli kurttur. Gök Kurt, Tanrı tarafından yollanmış bir haberci, ulak ve kurtarıcı, koruyucu olarak kabul görmektedir.

Bozkurt, Göktürklerin Türeyiş Destanı’nda bulunan kutsal bir varlıktır. Ayrıca Türklere Ergenekon’dan çıkışlarına rehberlik etmesiyle de ayrı bir ulusal değere erişmiştir. Bu sebepten ötürü, bozkurt Göktürklerin milli varlıklarının, bağımsızlık ve egemenliklerinin bir timsali olmuştur. Göktürklerin sosyal ve siyasi yaşantısına bakıldığında da bozkurt simgesi ile karşılaşmak mümkündür. Kağan bayrağındaki Bozkurt başı, bayrak direğinin en ucuna konulmaktadır. Ayrıca savaş birliklerinin taşıdıkları bayrakların üstünde de demirden yapılmış bozkurt başı bulunmaktadır.

Avar Kağanlığı (M.S. 565-835)

Orta Avrupa’da hüküm süren bir başka devlet daha. Macaristan, Ukrayna, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Hırvatistan, Slovenya, Avusturya, Romanya ve Sırbistan topraklarında hakimiyet kurmuştu. I. Bayan’ın kurduğu ülke Avrupa’yı etkileyen yapılardandı, 565-835.

Avar İmparatorluğu bayrağı, yeşil bir zemin üzerine kurulan siyah bir binek hayvanının üstünde oklu bir asker motifine sahiptir. Yeşil renk “ümit, niyet, bereket ve kutsallık” gibi anlamlara denk gelmektedir. Morfolojik olarak incelendiğinde sözcüğün kökü “yaş”tır. Yeşermek, yeniden doğmak ve ortaya çıkmak anlamlarıyla ilişkilidir. Ayrıca yeşil, hükümdarlığın, yöneticiliğin de bir simgesi olmuştur. Dolayısıyla Türk ordularında sancak rengi yeşildir ve günümüze bakıldığında Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nde devlet törenlerinde yer alışı geçmişten kalan kültürel izlerin halen daha etkisini koruduğunu kanıtlamaktadır.

Binek hayvanı gerek savaşçının en yakın dostu olarak, gerekse sağdık bir emre itaat eden oluşuyla Türk tarihinde önem kazanmıştır. Avar İmparatorluğu’nda görülen bu hayvan tasviri ve okunu germiş savaşçı, göçebe Türk toplumlarının sosyal hayatına bir örnek teşkil etmektedir.

Hazar Kağanlığı (M.S. 651-983)

Böri Şad’ın kurduğu, Kafkasların kuzeyi, kuzeydoğu Anadolu ve Moskova’nın güneyinde hüküm sürdüğü bir devletti. 651’den 983’e kadar devam etti.

Hazar İmparatorluğu bayrağı mavi bir zemine sahiptir. Mavi rengi doğu istikametini temsil etmektedir. Hazar İmparatorluğu Kafkaslarda doğmuş olup bir Doğu Avrupa devletidir. Ayrıca mavi rengi; ululuk, kutsallık anlamlarını taşımaktadır. Deniz ve gökyüzüyle aynı renkte oluşu sonsuzluğu simgeler. Tarihteki Türk Devletleri de, hükümranlıklarının uzun seneler boyunca devam etmesini diledikleri için bayraklarında mavi rengi çoğunlukla kullanmışlardır. Hazar İmparatorluğu da buna bir örnektir.

Uygur Kağanlığı (M.S. 745-1368)

Sadece 98 yıl süren bir kağanlık olan Uygur Devleti, Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu.

Uygur Devleti’nin bayrağı sarı zemin üzerine kurulmuştur. Üzerinde bir kadın ve bir erkek motifi bulunmaktadır. Sarı diğer Türk Devletlerinde olduğu üzere “hâkimiyet gücünü ve hükümdarlığı” ifade etmektedir. Uygur Devleti’nin bayrağı ile ilgili kesin kaynaklar bulunmasa da yerleşik hayata geçişin şehir hayatındaki “kadın” rolünü de beraberinde getirdiği, dolayısıyla bayraklarında da kadın-erkek eşitliği vurgusunun yapılmış olunabileceği düşünülmektedir. Ancak araştırmalara göre Uygurlar ataerkil bir toplum olmuşlardır. Aile içerisinde otorite “baba” olarak görülmektedir.

Karahanlılar (M.S. 940-1040)

840 - 1212 yılları arasında Orta Asya ve günümüz Doğu Türkistan toprakları üzerinde hüküm sürmüş bir Türk devletidir.

Karahanlılar bayrağı açık sarı üzerine dokuz adet oktan meydana gelmiştir. Sarı renk hükümdarlığı temsil ederken “dokuz” ok, Türklerdeki “dokuz tuğ geleneğini” işaret etmektedir. Bu geleneğe göre dokuz sayısı gökteki dokuz gezegen ile ilişkilendirilip kutsal sayılmaktadır. Ayrıca gök dokuz kat olarak kabul görmüş, eski Türk devletleri tarihinde yeryüzü dokuz bölgeye ayrılmıştır.

Gazneliler (M.S. 962-1183)

İsmini Gazne şehrinden alan Gazneliler 963 - 1186 yılları arasında tarihteki yerlerini aldılar. Alp Tigin ilk hükümdarıdır

Gazneliler bayrağı, yeşil bir taban üzerine kurulmuştur. Bayrakta beyaz bir hilal ve tavus kuşu bulunmaktadır. Gazneliler dahil olmak üzere Ak Hun ve Hazar İmparatorluklarında da ay ve yıldız tasvirlerinin görülmesi kozmik ve astrolojik tasvirlerin eski dönem Türk sanatında yer aldığını kanıtlamaktadır. Ayrıca bayrak üzerindeki tavus kuşu gösterişe, heybete ve saltanata yorulmaktadır. Bir kaynağa göre, Gazneliler daha sonrasında Abbasi Halifeliği’nin meşrû mümessili olduklarını gösteren bir başka bayrağa geçmişlerdir. Bu yeni bayrak siyah olma özelliği taşımaktadır.

Büyük Selçuklu İmparatorluğu  (M.S. 1040-1157)

Tuğrul Bey tarafından Anadolu’nun doğusu ve Horasan arasında bir ülke inşa ettiler. 1040-1157 yılları boyunca hüküm sürdü.

Büyük Selçuklu Devleti bayrağı, mavi zemin üzerine beyaz çift başlı kartal ve gerilmiş bir oktan oluşur. Çift başlı kartal sembolü, farklı coğrafyalarda ortaya çıkmış, farklı sosyokültürel yapılara sahip olan toplumlar tarafından dahi kabul görmüştür. Bu yönüyle dünya tarihinin en eski ikonografik ögelerinden birisidir. Çift başlı kartalın “devlet sembolü” ya da “hâkimiyet alameti” anlamlarına geldiği genel görüsüne karşın Erkan Göksu’nun “Çift Başlı Kartal ve Selçuklular” makalesinde tarih yanılgısı hatasına düşüldüğü ve söz konusu çağın uygulamalarında bu anlayışa ters düşen yapıların bulunması savunularak bilgiyi yeniden gözden geçirmenin gerekliliği gözler önüne serilmiştir.

Harezmşahlar Devleti (M.S. 1097-1231)

Adı en zor söylenen Türk devleti Harezmşahlar Devleti’dir. 1097-1231 yılları onların yılları olmuştu. Siyah bayrağı vardı.

Harzemşahlar’ın bayrak rengi siyahtır. Siyah farklı anlamlara tabir edilmektedir. İlk olarak kuzeyde yaşayan topluluk anlamına gelmektedir. İkincil anlamı olarak şiddeti, gücü vurgulama görevini taşımaktadır. Genel olarak kötü ifadeleri yansıtmada kullanılır. Ayrıca kara sözcüğü hükümdarlığı da simgelemektedir. Dolayısıyla zorlu, çevik anlamlarını da taşır.

Altın Orda Devleti (M.S. 1236-1502)

Türk-Moğol Devleti olarak 266 yıl boyunca hüküm sürüp sonra dağıldılar. Kafkaslardan başlayıp Orta Asya’ya kadar sınırları uzanıyordu.

Beyaz zemin üzerine kırmızı bir hilal ve siyah simgelerden oluşmaktadır. Beyaz, kutsallığı ve kurtuluşu temsil etmektedir. Kırmızı hilal İslam’ı belirtmektedir. İslam Türk Devletlerine Talas Savaşı sonrası 751 yılında yayılmaya başlamıştır.

Timurlular (M.S. 1368-1501)

Hindistan’ın kuzeyi, İran ve Anadolu’nun bir kısmında hüküm süren, Timur’un kurucusu olduğu devlettir. Hüküm yılları 1368-1501 arasındaydı.

Büyük Timur İmparatorluğu’nun bayrağı mavi zemin üzerine üç beyaz daireden oluşturulmuştur. Buradaki üç dairenin dünyanın dörtte üçüne sahip olmalarını kastettiği savunulmaktadır. Bir diğer görüş ise bu üç dairenin Timur’un mühürleri olduğu kanısıdır. Ayrıca Büyük Timur İmparatorluğu’nun aynı bayrağın kırmızı, mor ve siyahını da kullandığı bilinmektedir.

Bazı kaynaklara göre siyah zemin ve kırmızı daireler olarakta gösterilir.

Babürlüler (M.S. 1526-1858)

Hindistan topraklarında 332 yıl boyunca hüküm sürmüş Türk devletidir. İsmini ilk hükümdarı Babür’den alıyordu.

Babür İmparatorluğu bayrağı kırmızı arka plan üzerinde bulunan yatay sarı üçgenden meydana gelmektedir. Türk mitolojisine bakıldığında kırmızının “ateş, hükümdarlık, kuvvet” gibi anlamları bulunmaktadır. Sarı da Şamanizm’den etkilenilerek “güç, hâkimiyet altına alma” anlamlarında kullanılmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu (M.S. 1299-1922)

600 yıl boyunca var olan, Osman Bey’in kurduğu ve 3 kıtaya hükmeden bir devletti. Tarihten çekilirken yerini Türkiye Cumhuriyeti’ne bıraktı.

Kırmızı zemin üzerine beyaz bir hilal ve sekiz köşeli Zühre yıldızı bulunmaktadır. Bir efsaneye göre Osman Gazi rüyasında göğsünün üzerinde bir hilal ve yıldızın büyüdüğünü görmüştür. Bunu da kuracağı devletin cihanı hükmedecek kadar genişleyeceğine yormuştur. Bu bayrak 3. Selim döneminde 1793’te devletin resmi bayrağı haline gelmiştir. Osmanlı’nın ilk zamanlarında kırmızı zemin üzerine üç hilal gibi Ayet-i Kerime sembollerine veya lafızlara sahip bayraklar kullandığı da bilinmektedir.